Osiedle Donnersmarcka, czyli zabrzańskie skarby architektury

Kto w czasie wycieczki po terenie Zabrza odwiedzi osiedle Donnersmarcka, ten z pewnością żałować nie będzie. To ciekawe osiedle robotnicze, które może się pochwalić ciekawą historią oraz pięknymi przykładami architektury. Jakimi skarbami może nas tu oczarować Zabrze?

Zandek – wyjątkowe osiedle

Osiedle, które powstało z myślą o pracownikach huty Donnersmarck, popularnie nazywane jest Zandkiem. Zbudowane w pierwszych dwóch dekadach XX wieku, do dziś urzeka swym pięknem. Patronem tego osiedla stał się Guido von Donnersmarck – górnośląski przemysłowiec, w działalności którego tereny dzisiejszego Zabrza odgrywały bardzo ważną rolę. Jedną z ważniejszych inwestycji, jakich podjąć się on w latach 80-tych XIX wieku, było uruchomienie huty Donnersmarck, która wraz z kopalnią "Concordia" stała się podstawą dla tak ważnego w dziejach Zabrza zakładu, jak "Huta Donnersmarck. Górnośląskie Zakłady Hutniczo–Górnicze". Spółka ta chętnie korzystała z nowatorskich rozwiązań, zatrudniała też wielu pracowników na różnych szczeplach. Szeregowi robotnicy, urzędnicy oraz dyrektorzy – to dla nich powstawały osiedla robotnicze. To przy hucie Donnersmarck do dziś cieszy się wyjątkowym zainteresowaniem, a znajdujące się na jego terenie wciąż urzekają swym pięknem.

Spacerkiem przez robotnicze osiedle

Zandek (od pierwotnej nazwy osiedle Piaskowe, czyli Sandkolonie) ma wiele uroku, a znajdujące się tu budynki zachwycają swą formą. Wzniesione w latach 1903 – 1922 osiedle zachwyca pięknymi domami. Choć są one do siebie podobne, każdy ma indywidualne cechy. Większość domów znajdujących się w tym miejscu to dzieła Arnolda Hartmanna, któremu Zabrze zawdzięcza powstanie takich budynków, jak dyrektorskie wille przy ulicy Krakusa 2 oraz Stalmacha 20. Pamiątką po tym berlińskim architekcie są też trzypiętrowe domy dla urzędników, które skupiły się przy ulicach Krakusa i Stalmacha. Większość tych mieszkań składała się z czterech lub pięciu pokoi, dodatkowo mieszkania te posiadały własne łazienki, kuchnie oraz piece węglowe. W willach dyrektorskich korzystano już z centralnego ogrzewania oraz z dodatkowych wygód (np. z pomieszczeń dla służby, która mogła się poruszać po domu m. in. dzięki odrębnej klatce schodowej). Nowatorskim obiektem, który powstał na skraju tego osiedla, był Stalowy Dom, zbudowany w ciągu zaledwie 26 dni.
Jakimi cechami wyróżnia się Zandek? Cechą charakterystyczną znajdujących się na terenie tego osiedla jest pruski mur. Doskonale widoczna jest tu konstrukcja szkieletowa z drewna, którą następnie wypełniono cegłą. By nadać każdej budowli na terenie osiedla wyjątkowy charakter, projektanci wiele uwagi poświecili detalom architektonicznym oraz różnego rodzaju ozdobom. Nie brak też na tym osiedlu zieleni, przy czym w lokalnym krajobrazie miejsce bardzo ważne zajmują platany klonolistne. Dlaczego postawiono właśnie na te drzewa? Bo są one w stanie przetrwać surowe zimy, a jednocześnie wykazują się bardzo dużą odpornością na przemysłowe zanieczyszczenia. Drzewa te nie bez powodu tak często pojawiały się na terenie osiedli robotniczych, wznoszonych w pobliżu wielkich zakładów przemysłowych. Do dziś ten gatunek platana uznawany jest za ulubione drzewo nie tylko rodziny Donnersmarcków, ale i innych arystokratycznych rodów, które przyłożyły się do rozwoju przemysłu na terenie Górnego Śląska.

Dębica dla ciekawych: co warto zobaczyć w tym mieście?

Innym obiektem, któremu w trakcie zwiedzania osiedla Zandek warto poświecić nieco więcej uwagi, jest okazały gmach z 1907 roku, który wznosi się przy ulicy Religi. To dawna siedziba dyrekcji Donnersmarckhutte (czyli późniejszej huty „Zabrze”), w której obecnie mieści się Urząd Miejski. Cała zabudowa, choć tak zróżnicowana, tworzy wspólnie piękne osiedle – jedno z najpiękniejszych osiedli robotniczych na terenie Górnego Śląska. Bez wątpienia Zandek jest jedną z tych atrakcji, które w czasie wycieczki po Zabrzu koniecznie trzeba zobaczyć.